هر آنچه که باید درباره هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) بدانیم!
هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) و آزمایش آن۱
به‌طور کلی HbA1c بیانگر متوسط سطح قند خون در بازه زمانی ۲ تا ۳ ماه گذشته است. علاوه بر آن تست هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c)، به منظور اندازه‌گیری و پایش سطح قند خون (گلوکز خون) در هموگلوبین بوده که خود بخشی از گلبول‌های قرمز است که وظیفه این گلبول انتقال اکسیژن از ریه‌ها به دیگر قسمت‌های بدن است.
پس به عبارتی دیگر، این آزمایش نشان‌دهنده میزان کنترل دیابت در بدن شما است. لازم به ذکر است که آزمایش HbA1c با تست قند خون که از طریق سوزن زدن به انگشتان دست صورت می‌گیرد، متفاوت است. چرا که تست سوزن به انگشتان دست تنها سطح قند خون را در یک لحظه از روز به شما نمایش می‌دهد!
خوب است بدانید که نتیجه و دقت آزمایش هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) به عوامل گوناگونی بستگی دارد. به عنوان مثال اگر دچار بیماری‌هایی از قبیل: کم‌خونی همولیتیک، کم‌خونی داسی شکل و تالاسمی هستید، از آنجا که این بیماری‌ها روی گلبول‌های قرمز بدنتان تأثیر مستقیم دارد، پس حتما باید به دنبال یک آزمایش جایگزین بهتر باشید که بدین منظور بهتر است که با پزشک متخصص خود مشورت کنید.
توجه: این آزمایش معمولا به صورت دوره‌های ۳ تا ۶ ماهه انجام می‌شود. اما اگر قصد بارداری دارید یا درمانتان تغییر کرده است و یا در کنترل سطح قند خون‌تان مشکل دارید، بهتر است که آزمایش‌های هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) را به تعداد دفعات بیشتری انجام دهید.
نکات مهم درباره محدوده‌ها و سطوح هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c)۱
سطح هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) به دلایل گوناگونی که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره شده است می‌تواند دست‌خوش تغییرات قرار گیرد:
- ابتلا به بیماری
- مصرف داروهای خاص مانند استروئید
- تغییر سبک زندگی
- ابتلا به استرس یا افسردگی
همچنین خوب است بدانید که اگر مبتلا به دیابت باشید، محدوده نرمال و ایده‌آل برای سطوح هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) (سطح قند خون سه ماهه) مقدار ۶/۵ درصد و کمتر است و اما اگر مستعد ابتلا به دیابت نوع ۲ باشید، باید این سطوح، کمتر از ۶ درصد باشد.
چگونه سطح هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) خود را کاهش دهید؟۱
به منظور کاهش سطح هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) در بدن، اقدامات زیادی را می‌توان انجام داد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
مقایسه تست هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) و تست قند خون با سوزن به انگشتان دست۱
| عامل | تست سوزن به انگشتان دست | تست HbA1c |
|---|---|---|
| مدت زمان ارزیابی | سطح قند خون در همان لحظه | میانگین سطح قند خون در ۲ تا ۳ ماه گذشته |
| چه کسانی باید انجام دهند؟ | معمولا کسانی که انسولین یا داروهایی مانند سولفونیل اوره مصرف می‌کنند. | همه افراد مبتلا به دیابت |
| زمان و تعداد دفعات انجام تست | معمولا کسانی که چندین بار در روز انسولین مصرف می‌کنند (معمولا ۲ تا ۱۰ بار در روز) | هر ۳ تا ۶ ماه یکبار |
| فرد انجام‌دهنده | فرد دیابتی | پزشک متخصص |
| هدف | بررسی و کنترل روزانه سطح قند خون | مدیریت، تشخیص و بررسی خطرات دیابت نوع ۲ |
بررسی سطح هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) (سطح قند سه ماهه) در مردان و زنان۲
پژوهش‌های صورت گرفته حکایت از آن دارند که سطح هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) در مردان و زنان به ویژه با سنین ۵۰ سال به پایین، متفاوت است! در یک مطالعه گسترده مشخص شد که سطح HbA1c در زنان کمتر از ۵۰ سال، پایین‌تر از مردان هم سن آن‌ها است که این موضوع خود می‌تواند نشان‌دهنده و عامل تأخیر حدود ۱۰ ساله در تشخیص دیابت در زنان نسبت به مردان باشد!
اگرچه ابتلا به پیش‌دیابت در زنان شایع‌تر از مردان است، اما زنان کمتر از مردان مبتلا به دیابت نوع ۲ می‌شوند. همچنین زنان مبتلا به افزایش سطح قند خون ناگهانی (هایپرگلایسمی) نسبت به مردان در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی هستند!
علاوه بر این مطالعات دیگر نشان داده‌اند که هم در مردان و هم در زنان، با افزایش سن، مقدار هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) روندی صعودی پیدا می‌کند!
در نهایت خوب است بدانید که میانگین سطح "گلوگز پلاسمای ناشتا" در تمامی گروه‌های سنی در زنان، کمتر از مردان است که این امر می‌تواند به دلایلی چون: میزان توده عضلانی و چربی، سطح استروژن و حساسیت به انسولین باشد!
حقیقتی جالب درباره ارتباط بین سطح هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) با رفاه روانی در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع یک۳
پژوهش‌های صورت گرفته دلالت بر آن داشته‌اند که مبتلایان به دیابت نوع ۱، نسبت به سایر افراد بیشتر با موضوعات روانی و عاطفی دست و پنجه نرم می‌کنند! پس برخوداری از رفاه روانی می‌تواند به بهبود و کنترل سطح قند خون در بدن‌شان کمک قابل توجهی بکند.
ارتباط بین رفاه روانی و سطح هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) از نوع معکوس یا غیرمستقیم است. یعنی هر چه فرد از رفاه و آرامش روانی بیشتری برخوردار باشد، سطح HbA1c او متعادل‌تر و به دور از خطر خواهد بود. البته که رابطه بین این دو به عواملی چون: حمایت‌های اجتماعی، سبک زندگی، روش مقابله با مشکلات و میزان دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی نیز بستگی دارد!
آیا هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) بهترین روش برای ارزیابی کنترل قند خون است؟ ۴و۵
مطالعات نشان داده‌اند که تنها به کمک تست هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) یا سطح قند سه ماهه نمی‌توان میزان پیشرفت بیماری دیابت و عوارض آن را تشخیص داد. چرا که ممکن است با وجود پایین‌تر بودن سطح HbA1c از حد متوسط هم عوارض بروز کند یا برعکس. اما شاید بتوان اصلی‌ترین عامل آن را ناتوانی این تست نسبت به اندازه‌گیری نوسانات روزانه سطح قند خون دانست.
اما با وجود محدودیت‌های فوق می‌توان از ویژگی‌های برجسته این تست اشاره کرد به:
- عدم نیاز به ناشتا بودن جهت انجام تست
- انجام نمونه‌گیری در هر زمان و ساعتی از روز
- عدم تحت تأثیر قرار گرفتن نتایج تست نسبت به استرس یا ورزش
بیشتر بخوانید
- EmmaW. “What Is HbA1c?” Diabetes UK, www.diabetes.org.uk/about-diabetes/looking-after-diabetes/hba1c#:~:text=The%20hemoglobin%20A1c%20(HbA1c)%20test,your%20diabetes%20is%20being%20managed
- Stedman, Mike, et al. “The Impact of Age and Sex on Fasting Plasma Glucose and Glycated Haemoglobin (HbA1c) in the Non-diabetes Population.” Diabetes Therapy, Dec. 2024, doi:10.1007/s13300-024-01680-w.
- Pérez‐Fernández, Aida, et al. “The Relationship Between Well‐being and HbA1c in Adults With Type 1 Diabetes: A Systematic Review.” Journal of Diabetes, vol. 15, no. 2, Feb. 2023, pp. 152–64, doi:10.1111/1753-0407.13357.
- “More than Just a Number.” Australian Journal of General Practice, Sept. 2021, www1.racgp.org.au/ajgp/2021/september/more-than-just-a-number. Accessed 17 May 2025.
- GmbH, DiaSys Diagnostic Systems. “Advantages of HbA1c for Diabetes Diagnosis.” HbA1c, www.hba1cnet.com/advantages-of-hba1c-for-diabetes-diagnosis.
