چاقی و اضافهوزن؛ تعریف، دلایل و معیارهای تشخیص
چاقی و اضافهوزن چیست؟۱
اضافهوزن به تجمع بیش از حد چربی در بدن گفته میشود.
چاقی یک بیماری مزمن و پیچیده است که سلامت فرد را تهدید میکند. چاقی خطر ابتلا به دیابت نوع ۲، بیماریهای قلبی، مشکلات استخوانی، باروری و برخی سرطانها را افزایش می دهد و بر کیفیت زندگی، از جمله خواب و تحرک تأثیر می گذارد.
دلایل چاقی و اضافهوزن۱
اضافهوزن و چاقی ناشی از عدم تعادل بین دریافت انرژی (رژیم غذایی) و مصرف انرژی (فعالیت بدنی ) است. در اغلب موارد، چاقی چندعاملی است و تحت تأثیر عوامل محیطی چاقکننده، عوامل روانیـاجتماعی و متغیرهای ژنتیکی شکل میگیرد. در برخی افراد، عوامل مشخصی مانند داروها، بیماریها، بیتحرکی یا اختلالات ژنتیکی علت اصلی هستند. محیط چاق کننده با محدودیت دسترسی به غذای سالم، نبود شرایط ایمن برای فعالیت بدنی و کمبود قوانین حمایتی، احتمال چاقی را افزایش میدهد. همچنین ضعف سیستمهای سلامت در شناسایی بهموقع افزایش وزن، روند پیشرفت به سمت چاقی را تشدید میکند.
مطالعه بیشتر:
چاقی و دیابت: ارتباطی پیچیده و دو طرفه
چاقی میتواند تأثیرات بلندمدتی داشته باشد. مشکلات مرتبط با وزن که معمولاً در بزرگسالان دیده میشوند، در نوجوانان مبتلا به چاقی نیز مشاهده میشوند.۲
این موارد عبارتند از:
- اختلال چربی خون
- پیشدیابت
- دیابت نوع ۲
- سندرم تخمدان پلیکیستیک
- بیماری کبد چرب مرتبط با اختلالات متابولیک
- فشار خون بالا
- آپنه انسدادی خواب (وقفه تنفسی در حین خواب)
عواملی که با افزایش شیوع چاقی در بین نوجوانان مرتبط هستند عبارتند از:۲
- داشتن والدین چاق
- برخی پیشینههای قومی و نژادی
- خانوادههای کمدرآمد
- سطح تحصیلات پایینتر سرپرست خانوار
همچنین میزان شیوع چاقی ممکن است تحت تأثیر غذاهایی باشد که نوجوانان میخورند. مصرف فست فود، عدم دسترسی به غذای تازه و مصرف نوشیدنیهای شیرین شده با شکر با چاقی در کودکان مرتبط بوده است.
معیارهای اندازه گیری چاقی و اضافه وزن
برای تشخیص چاقی و اضافه وزن، معیارهای مشخصی وجود دارد که به شما کمک میکند وضعیت بدنی خود را بهتر بشناسید.
شاخص توده بدنی (BMI)۳
رایجترین روش برای تعیین اضافه وزن یا چاقی محاسبه BMI است که تخمینی از چربی بدن است که وزن فرد را با قد مقایسه میکند. BMI از تقسیم وزن (به کیلوگرم) بر مجذور قد (به متر مربع) حاصل میشود.
شاخص توده بدنی در بزرگسالان:۴
| طبقه بندی | BMI( کیلو گرم بر متر مربع) |
|---|---|
| کمبود وزن | کمتر از ۱۸/۵ |
| وزن طبیعی | ۱۸/۵ تا ۲۴/۹ |
| اضافه وزن | مساوی یا بالاتر از ۲۵ تا کمتر از ۳۰ |
| چاقی | مساوی یا بالاتر از ۳۰ |
اگرچه BMI به طور کلی روش خوبی برای تخمین میزان چربی در بدن است، اما چربی بدن را به طور مستقیم اندازهگیری نمیکند و بنابراین در همه موارد قابل اعتماد نیست. برای مثال، ممکن است فردی به دلیل ورزشکار بودن و داشتن عضلات زیاد، وزن بالایی داشته باشد، نه به دلیل چربی اضافی در بدن!
دسته بندی شاخص توده بدنی (BMI) کودکان و نوجوانان:۳
در کودکان بالای ۲ سال و نوجوانان،برای محاسبه BMI علاوه بر قد و وزن، سن و جنسیت را هم در نظر میگیرند. بهجای استفاده از عدد مشخص مانند نمودارهای شاخص توده بدنی (BMI) برای بزرگسالان، شاخص BMI برای کودکان و نوجوانان بهصورت درصد بیان میشود. این درصد نشاندهنده BMI کودک در مقایسه با BMI سایر کودکان همسن و همجنس اوست.
شاخص توده بدنی در کودکان:۴
| وضعیت بدنی | BMI |
|---|---|
| لاغر | Z score <-2* |
| اضافهوزن | Z score <+1 |
| چاق | Z score >+2 |
*Z Score شاخص توده بدنی (BMI Z-score) که برای طبقهبندی درجات مختلف وضعیت وزنی در کودکان و نوجوانان استفاده میشود.۵
شاخص توده بدنی خود را محاسبه کنید.
شاخص توده بدنی برای ارزیابی اینکه آیا وزن یک فرد طبیعی است یا خیر استفاده می شود. این شاخص با تقسیم وزن بدن (کیلوگرم) بر مجذور قد بدن (متر) محاسبه می شود. به عنوان مثال، اگر قد شما ۱۶۵ سانتی متر و وزن شما ۷۰ کیلوگرم باشد، شاخص توده بدن شما (۱.۶۵ × ۱.۶۵)/۷۰ یا ۲۵.۷ خواهد بود.
وضعیت بدنی شما
شاخص توده بدنی شما
اندازه دور کمر۶
اندازهگیری دور کمر (WC) یک روش ارزان و آسان است. دور کمر یک شاخص مناسب برای چربی ذخیره شده در ناحیه شکمی در نظر گرفته میشود. این چربی ارتباط نزدیکی با افزایش خطر ابتلا به بیماریهای همزمان دارد.
طبق استانداردها:
- در زنان، دور کمر بزرگتر و مساوی از ۸۵ سانتیمتر
- در مردان ، دور کمر بیشتر از ۹۴ سانتیمتر
با افزایش ریسک همراه است.
بیشتر بخوانیم:
. نسبت دور کمر به قد7و8
شاخص توده بدنی (BMI) ابزاری ساده برای غربالگری چاقی و سنجش خطرات چاقی است، اما توزیع چربی بدن را نشان نمیدهد. ممکن است فردی با BMI نرمال همچنان چربی شکمی زیادی داشته باشد که خطر بیماریهای قلبی را افزایش میدهد. همچنین ارتباط BMI با بیماریهای قلبی و عروقی در نژادهای مختلف متفاوت است؛ جمعیتهای آسیایی (زرد پوست) معمولاً در شاخص توده بدنی (BMI) پایینتر نسبت به جمعیتهای سفیدپوست با افزایش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی مواجه میشوند.
برای رفع محدودیتهای احتمالی شاخص توده بدنی (BMI) و برای درک گستردهتر از خطرات مرتبط با چاقی، میتوان از نسبت دور کمر به قد (WHtR) استفاده کرد. این نسبت محاسبهشده بر رابطه بین اندازه دور کمر و قد تمرکز دارد تا خطرات قلبیعروقی ناشی از چاقی را شناسایی کند. با تقسیم اندازه دور کمر بر قد، این نسبت اطلاعاتی درباره نحوه توزیع چربی در بدن ارائه میدهد—بهویژه چربی احشایی (شکمی) که ممکن است منجر به بیماریهای جدی مانند بیماری قلبی، دیابت و فشار خون بالا شود.
چربی احشایی نوعی چربی عمقی در بدن است که اندامهای داخلی مانند معده، کبد و رودهها را احاطه میکند و معمولاً ۱۰ تا ۱۵ درصد کل چربی بدن در یک فرد بالغ و سالم را تشکیل میدهد. این چربی در مقایسه با چربی زیرپوستی مضرتر است؛ زیرا مواد التهابی بیشتری تولید کرده و هورمونهای مفیدی مثل لپتین که میتواند به تنظیم اشتها و حفظ سلامت بدن شما کمک کند را کمتر میسازد. تجمع زیاد چربی احشایی میتواند باعث کاهش حساسیت به انسولین و افزایش مقاومت به انسولین گشته و ریسک ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش دهد. با اندازهگیری چربی شکمی، نسبت دور کمر به قد (WHtR) میتواند نشانهای از خطر ابتلا به بیماریهای جدی مرتبط با چاقی، مانند بیماری قلبی، ارائه دهد. یک قانون کلی این است که اندازه دور کمر خود را کمتر از نصف قدتان نگه دارید تا خطر مشکلات احتمالی سلامتی کاهش یابد.
در جدول زیر اطلاعاتی بسیار مهم درباره رابطه بین نسبت دورکمر بر قد به وضعیت سلامت بدن نمایش داده شده است:
| نسبت دور کمر به قد | ملاحظات |
|---|---|
| کمتر از ۰/۴ | لزوم به مراقبت (به دلیل احتمال کمبود وزن) |
| ۰/۴ تا ۰/۴۹ | سالم (اقدامی لازم نیست!) |
| ۰/۵ تا ۰/۵۹ | اقدام مناسب مدنظر قرار داده شود |
| مساوی و بالاتر از ۰/۶ | باید اقدام شود! |
جمعبندی
چاقی تنها به معنای افزایش وزن نیست، بلکه بیماری مزمنی است که میتواند خطر دیابت نوع ۲، بیماریهای قلبی، فشار خون بالا و حتی برخی سرطانها را افزایش دهد. برای سنجش وضعیت بدن، علاوه بر BMI شاخص هایی مانند : اندازه دور کمر و نسبت دور کمر به قد (WHtR) نیز وجود دارند که هریک بهطور متفاوتی خطرات مرتبط با نحوه توزیع چربی بدن را مشخص میکنند.
اگر داروهای ضدچاقی نوو نوردیسک برای شما تجویز شده است و بخشی از برنامه درمانی شما هستند، میتوانید نکات کاربردی درباره نحوه مصرف، ایمنی و نگهداری آنها را در بخش داروهای نوونوردیسک بیاموزید.
بیشتر بخوانید
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight
- https://www.rethinkobesity.com/comorbidities-of-obesity/adolescent-obesity.html
- https://www.nichd.nih.gov/health/topics/obesity/conditioninfo/diagnosed
- https://www.who.int/data/gho/data/themes/topics/topic-details/GHO/body-mass-index
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8625214/
- https://www.worldobesity.org/about/about-obesity/obesity-classification
- https://www.truthaboutweight.global/global/en/what-is-obesity/your-waistline-measurement-can-estimate-your-heart-disease-risk.html
- https://www.truthaboutweight.global/global/en/whats-your-waist-height-ratio/wh-result-healthy.html
